یکی از بنیادهای اجتماعی دین اسلام اصل شورا و مشورت است که ریشه های عمیقی در قرآن کریم و روایات ائمه (علیهم السلام) دارد.

اهمیت و لزوم این اصل  زمانی بیشتر نمایان میشود که نه تنها در امور و روال عادی روزانه بلکه در  امور مهم حکومتی نیز توجه به شورا همیشه توصیه و رعایت شده است.

شورا در حکومت همان معنای دموکراتیکه سازی  حکومت و دولت است که نیازمند تحلیلات و بررسی مبانی علمی و حتی فقهی آن است.

شورا و مشورت کلمه ای است مشتق شده از شارع العسل به معنی  عسل را از کندو استخراج کردن و بدست آوردن عسلی ناب از دل کندو.در لغت این کلمه بمعنای تبادل نظر و استفاده از نظرات خردمندان و عقلا است.

در قرآن کریم مبحث شورا در 4 آیه مطرح گردیده است:

1-سوره مبارکه بقره آیه 233:

وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَکُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ(233)و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند [این حکم] براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند و خوراک و پوشاک آنان [=مادران] به طور شایسته بر عهده پدر است هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمى‏شود هیچ مادرى نباید به سبب فرزندش زیان ببیند و هیچ پدرى [نیز] نباید به خاطر فرزندش [ضرر ببیند] و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صوابدید یکدیگر کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند گناهى بر آن دو نیست و اگر خواستید براى فرزندان خود دایه بگیرید بر شما گناهى نیست به شرط آنکه چیزى را که پرداخت آن را به عهده گرفته‏اید به طور شایسته بپردازید و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام مى‏دهید بیناست(233)

این آیه شریفه اشاره به این موضوع دارد که برای بازداشتن کودک از شیر مادر ،پدر و مادر باید با یکدیگر مشورت کنند و سپس در صورتی که به تفاهم رسیدند این کار را عملی سازند.

2-سوره مبارکه آل عمران آیه 159:

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ(159)

پس به [برکت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پیرامون تو پراکنده مى‏شدند پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار[ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل‏کنندگان را دوست مى‏دارد(159)

خداوند متعال در این آیه شریفه به حضرت محمد (صلی الله علیه و آله وسلم) امر میفرمایند که در تمامی امور با مسلمین شور و مشورت کند که رمز پیروزی و موفقیت در کارهاست.

3-سوره مبارکه شوری آیه 38:

وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ(38)

و کسانى که [نداى] پروردگارشان را پاسخ [مثبت] داده و نماز برپا کرده‏اند و کارشان در میانشان مشورت است و از آنچه روزیشان داده‏ایم انفاق مى‏کنند (38)

در این ایه شریفه خداوند بیان میدارد که مشورت در کارها از صفات پسندیده و نیک مومنان است.

4-سوره مبارکه زمر آیه 18:

الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ(18)

به سخن گوش فرامیدهند و بهترین آن را پیروى مى‏کنند اینانند که خدایشان راه نموده و اینانند همان خردمندان(18)

این آیه از لحاظ معنایی شبیه به آیه وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ است که بهترین راه برای رسیدن به تصمیمات نیکو را مشورت و شورا میداند.

در نگرش و دید اسلامی فلسفه مشورت بمعنای جستجوی بهترین شیوه ها و راه های ممکن برای دستیابی به بهترین نتیجه در تصمیم گیریها است،بنابراین هدف از شور و مشورت دستیابی به بیشترین میزان رای نیست بلکه تصمیم گیری و انتخاب اصلحترین راه برای  رسیدن به اهداف فردی و اجتماعی است ،انتخابی که حد اقلِ وقوع پیامدهای منفی را بدنبال داشته باشد و عیبها و نقصها را به کمترین میزان کاهش دهد.

در دین اسلام هنگامی مشاوره کردن صورت میپذیرد  که قانونی  محکم و صریح برای موضوعی موجود نباشد.پس در مورد موضوعاتی که خداوند در مورد آنها به صراحت حکمی بیان کرده است ویا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) حکمی از جانب خداوند در بیاناتشان ذکر کرده باشند وظیفه ما اطاعت و پذیرفتن و اجرای آن حکم و قانون است.

همانطور که خداوند در سوره مبارکه احزاب آیه 36 میفرمایند:

وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِینًا(36)

و هیچ مرد و زن مؤمنى را نرسد که چون خدا و فرستاده‏اش به کارى فرمان دهند براى آنان در کارشان اختیارى باشد و هر کس خدا و فرستاده‏اش را نافرمانى کند قطعا دچار گمراهى آشکارى گردیده است(36)

مشورت و شورا ؛ سیره عملی حضرت محمد(صلی الله علیه و آله وسلم) و ائمه (علیهم السلام) و اولیاء الله بوده است و آنها با اینکه از هر گونه گناه مبرا بودند و معصوم و ارتباطی وحی گونه با خداوند متعال داشتند اما خود را بی نیاز از مشورت و شورا نمیدیدند ،آنها با این کار به مسلمانان می آموختند که چه اندازه مشورت کردن حائز اهمیت است و ضمن آنکه عملا مشورت و شور کردن را آموزش میدادند آنها را از نتایج و ثمرات آن بهره مند و برخوردار میساختند تا پس از ایشان این سنت پسندیده استمرار یابد .