داستان هبوط حضرت آدم (علیه السلام) به موجب سرپیچی از فرمانی که خداوند به او امر کرده بود در ادبیات فارسی و بخصوص اشعار بسیاری از شاعران آورده شده است.

در مطلبی به اسم میوه ممنوعه به این موضوع پرداختم و از آنجا که سوالاتی برای بعضی عزیزان پیش آمده بود تصمیم به تشریح سوالات این عزیزان گرفتم.

دو سوال اساسی در این زمینه وجود دارد:

1-آیا بهشت صحبت شده در این ماجرا که حضرت آدم (علیه السلام) از آن رانده شد ،همان بهشت جاودان وعده داده شده توسط خداوند است؟

2-عمل حضرت آدم (علیه السلام) گناه بود؟این گناه نسبی یا مطلق است؟

پس از  ماجرای دستور خداوند به فرشتگان جهت سجده گذاری در برابر انسان،بفرمان خداوند حضرت آدم و همسرش در بهشت وارد شدند .

وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ***سوره مبارکه بقره -آیه35***

و گفتیم اى آدم خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید] و از هر کجاى آن خواهید فراوان بخورید و[لى] به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود(35)

فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِینٍ***سوره مبارکه بقره -آیه36***

پس شیطان هر دو را از آن بلغزانید و از آنچه در آن بودند ایشان را به درآورد و فرمودیم فرود آیید شما دشمن همدیگرید و براى شما در زمین قرارگاه و تا چندى برخوردارى خواهد بود(36)

در این هنگام بود که حضرت آدم(علیه السلام به اشتباه مرتکب شده اش پی برد و متوجه شد که چه ستمی بر خود روا داشته که اینگونه از نعمت خداوند متعال رانده شده وچه ساده تسلیم وسوسه های شیطان گردیده است.

برخی این بهشت را بهشت پاکان و نیکوکاران میدانند اما از  ظاهر قضیه اینطور استنباط میشود که آن بهشت جاویدان نبوده است بلکه باغی پر از نعمتهای روح افزای خداوند بوده است بر روی زمین.

نکته اول اینستکه، بهشتی که خداوند وعده آن را داده است در روز قیامت بحقیقت میپیوندد و خارج شدن از آن غیر ممکن و نشدنیست و بهشت مکانی جاویدان است.

نکته دوم اینکه شیطان در بهشت راهی ندارد و وسوسه های شیطانی و نافرمانی از خداوند در بهشت معنی ندارد.

و اما ازحضرت امام صادق (علیه السلام)در مورد  بهشت حضرت  آدم (علیه السلام)سؤال شد،ایشان  فرمودند: (جنة من جنان الدنیا، یطلع فیها الشمس و القمر و لو کان من جنان الآخرة ما خرج منها ابداً)(باغی از باغ های دنیا بود که خورشید و ماه بر آن می تابید و اگر بهشت جاودان بود، هرگز آدم از آن بیرون رانده نمی شد.)(1)

پس نتیجه میگیریم که هبوط حضرت آدم (علیه السلام) و نزول ایشان ،مکانی نیست بلکه نزول در منزلت و مقام ایشان است.

البته این احتمال نیز وجود دارد که بهشت مورد بحث در کراتی غیر از کره زمین وجود داشته است که بهشت جاویدان نبوده است.در روایاتی اینگونه بیان شده است که بهشتی در آسمانها بوده است ،البته از این احادیث کلمه سماء(آسمان) را میتوان به مقام و منزلت  بالا تعبیر کرد نه مکان و جایی بالا.

و اما این نکته نیز قابل ذکر است که بهشت جاویدان نتیجه و انتهای اعمال یک انسان است ولی حضرت آدم(علیه السلام) در ابتدای سیر خود به آن بهشت فرا خوانده شد.

و اما پاسخ به شبهات سوال دوم:

خداوند در آیاتی از مقام بالا و تقوای حضرت آدم (علیه السلام) فرموده اند.او نماینده پروردگار بر روی زمین بود و از سوی فرشتگان  به دستور خداوند سجده شده بود .پس انسانی که اینگونه از طرف خداوند به او امتیاز داده شده گناه نمیکند .از این موضوع که بگذریم حضرت آدم (علیه السلام) پیامبر و فرستاده خداوند است و فرستاده و پیامبر خدا از گناه و پلیدی مبراست.

پس آن نافرمانی حضرت آدم (علیه السلام) چه بود؟

عمل حضرت آدم (علیه السلام) گناهی نسبی بود و نه مطلق یا به بیانی دیگر ترک اولی بود.

گناه نسبی چیست؟

بدین معنیست که گاهی اوقات بعضی اعمال و کردار گر چه مباح و حتی شاید مستحب هم باشد اما در خور و شایسته مقامی والا نیست،مقامی چون پیامبر و رسول خدا.یعنی باید از انجام آن عمل چشم پوشی کنند و به اعمال واجب تر بپردازند که در غیر اینصورت ترک اولی محسوب میشود.

و گناه مطلق گناهیست که توسط هر کسی انجام شود شایسته مجازات است.(ظلم،کفر و شرکو...)

برای مثال در نماز ما انسانهای معمولی اگر توجه و حضور قلب کامل نباشد در خور منزلت و شان ماست ،ولی آیا اینگونه نمازی در شان رسول و پیامبر خدا هم هست؟ مسلما در شان پیامبر خدا نیست که در حضور پروردگار حضور قلب نداشته باشد.در صورتی که عدم حضور قلبش باعث انجام حرامی نشده است اما ترک اولی است.

نکته دیگر اینکه خداوند به حضرت آدم(علیه السلام) نهی ارشادی کردند.مانند دکتری که به بیمارش میگوید فلان غذا را نباید تناول کنی.حال آنکه خداوند هم به حضرت آدم (علیه السلام)فرمودند که اگر از میوه این گیاه بخوری از بهشت و مکان کنونیت رانده خواهی شد و به سختی و ملالت خواهی افتاد.پس حضرت آدم مخالف امر خداوند عمل نکرد بلکه نهی ارشادی خداوند را جامه ی عمل نپوشاند.

و نکته دیگری که قابل ذکر است اشاره به این موضوع است که بهشت مکانی برای ادای تکلیف نبود بلکه جایی برای آزمون و آماده کردن انسان برای حضور بر روی زمین بود و جنبه آزمایشی داشت.

منابع:

1-تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 62.