هوای نفس به تمامی اعمال و رفتاری اطلاق میشود که  با خواسته و اراده خداوند همخوانی نداشته و به نحوی چه ظاهرا و چه باطنا ،مخالف با اراده و خواست خداوند است.

از مصادیق پیروی از هوای نفس میتوان به فراموش کردن خداوند و به یاد او نبودن(از یاد بردن نعمت ها،بزرگواریها و نیکیها و قدرت و صفات باریتعالی)،دنباله روی کردن از ابلیس و شیطان صفتان و افراط و تفریط در کردار و اعمال.

پروردگار بزرگ در سوره مبارکه کهف در این باره میفرمایند:

وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا  وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا ***سوره مبارکه کهف-آیه28***

با کسانى که صبح و شام پروردگارشان را مى‏خوانند در حالى که همواره خشنودى او را مى‏طلبند خود را شکیبا دار ، و در طلب زینت زندگى دنیا دیدگانت [از توجه] به آنان [به سوى ثروتمندان] برنگردد ، و از کسى که دلش را [به سبب کفر و طغیانش] از یاد خود غافل کرده‏ایم و از هواى نفسش پیروى کرده و کارش زیاده‏روى است ، اطاعت مکن .«28»

از دستورات خداوند در  قرآن کریم و سفارشات ،شیوه ها و دستور العملهای ائمه اطهار (علیهم السلام)میتوان روشهای مباره با هوای نفس را  استخراج نمود.

1-قوی کردن اراده جهت دنباله روی نکردن از شیطان.مطمئنا عزم و اراده های قوی بسیار کمتر از اراده های ضعیف به دام شیطان می افتند .

2-توبه و ابراز پشیمانی قلبی از گناهان ،یعنی با قصد و همت جدی خود واقعا از کرده نادرست خود پشیمان و نادم شود.

3-رعایت شریعت و طریقت دین اسلام و بکار بردن آنها بصورت عملی در زندگی روزمره.

4-با الگو قرار دادن کسانی که از هوای نفسشان پیروی نکرده اند و نمیکنند،به این باو برسد که یک انسان میتواند از هوای نفسش اطاعت و پیروی نکند.

5-باید این نکته را به یاد داشته باشیم که دوری جستن از هواهای نفسانی به سادگی و آنی امکان پذیر نیست و نیاز به وقت دارد.

6-به این باور برسیم که پیروی نکردن از هوای نفس ،پاداشی بزرگ از طرف خداوند نصیبمان خواهد کرد.

7-از خیالات واندیشه های منفی و شیطانی دوری جویید و در ذهن خود به اندیشه های مثبت بها دهید.

8-لذت انس با پروردگار را در ذهن و یاد خویش پرورش دهد تا براحتی به هواهای نفسانی جواب منفی دهید.

9-سعی کند در تمامی شرایط زندگی ،هم شرایط سخت و دشوار و هم وقتی شرایط و زندگی بر وفق مراد است از یاد خداوند غافل نشوید.

10-و اما نکته ای که رعایتش  بسیار مهم و ضروریست اینست که،فردی که قصد ترک هواهای نفسانی را دارد میبایست هر چه سریعتر به این کار اقدام کند ،بویژه در دوران جوانی که این هواهای نفسانی به اوج خود میرسند.

حضرت امام خمینی(رحمه الله علیه) در مورد این موضوع میفرمایند:

شیخ  جلیل ما و عارف  بزرگوار، آقای شاه آبادی، (روحی  فداه) فرمودند که تا قوای جوانی و نشاط  آن باقی است بهتر می‏توان قیام کرد  در مقابل مفاسد اخلاقی و خوبتر می‏توان وظایفه انسانیه را  انجام داد. نگذاریم این  قوا از  دست برود  و روزگار پیری پیش آید که موفق شدن در آن حال مشکل است و بر  فرض موفق  شدن، زحمت  اصلاح خیلی  زیاد است. چهل حدیث امام خمینی، ص 111

و خداوند متعال نیز در قرآن کریم میفرمایند:

فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ***سوره مبارکه ذاریات-آیه50***

پس به سوى خدا بگریزید که من شما را از طرف او بیم‏دهنده‏اى آشکارم (50)

با رعایت اصول دهگانه فوق  انسان میتواند بر هوای نفس خویش غلبه کند و اه صحیح را پی گیرد.بویژه این نکته را باید یاد آور شد که در انجام تمامی امور روزانه خداوند را یاد کنید.

وَمَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ***سوره مبارکه زخرف-آیه36***

و هر کس از یاد [خداى] رحمان دل بگرداند بر او شیطانى میگماریم تا براى وى دمسازى باشد (36)

همچنین در آیه ای دیگر میفرمایند:

إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ ***سوره مبارکه اعراف-آیه201***

در حقیقت کسانى که [از خدا] پروا دارند چون وسوسه‏اى از جانب شیطان بدیشان رسد [خدا را] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند (201)